گروه تحلیل و آینده پژوهی پایگاه خبری تحلیلی ایران زمین، نیروی دریایی در طول تاریخ بشریت منشاء اثرات چشمگیری در قدرت ملی کشورها شده است. در حقیقت کشورهایی که از نیروی دریایی با کیفیت و کمیت بالا برخوردار بوده اند به نحو شایسته تری توانسته اند راهبرد های خود را در سطح جهان عملی کنند .

برای مثال انگلستان که جزیره ای در غرب اروپا بود و زمین های قابل کشت مناسبی نداشت با تکیه بر نیروی دریایی قدرتمندش در برهه ای از تاریخ توانست با تسخیر هندوستان بر یکی از انبارهای غذای جهان سیطره پیدا کند و علاوه بر آن تجارت دریایی اش را رونق بخشد که همین امر منشاء اثرات چشمگیری در نظام سرمایه داری تجاری و بعدا صنعتی گردید

بالعکس اکثر حکومت های ایران پس از اسلام‌، به خصوص صفویه با آن که از ارتش زمینی قدرتمندی برخوردار بودند اما عدم توجهشان به تجارت آبی و متعاقب آن نیروی نظامی دریایی برای حفاظت از این تجارت، موجب ضعف و در نتیجه اضمحلال آنان گشت.

این نقص تا حدی جدی بود که شاه عباس که اوج شکوه سلسله صفویه را رقم زد برای بیرون کردن پرتغالی ها از جزایر خلیج فارس به انگلستان متوسل شد و با کمک بریتانیایی ها توانست اشغالگران را هزیمت کند .

تنها تلاش جدی برای راه اندازی نیروی دریایی  قدرتمند در دوره نادرشاه افشار دیده می شود که به شیخ ناصرخان آل مذکور دستور داد در بندر بوشهر ناوگان دریایی ایجاد نماید که البته با توجه به کوتاه بودن عمر حکومت افشاریه این تلاش تنها به تسلط ایران بر خلیج فارس در آن دوره و همچنین دوران زندیه کمک کرد و محدوده عملیاتی آن از این شاخاب فراتر نرفت.

در دوره قاجار نیز وضع بدتر از همیشه بود و تنها یک ناو جنگی و در دوره ناصرالدین شاه به نام پرسپولیس خریده شد که با توجه به کارایی پایین نمی توانست نقشی فراتر از مبارزه با قاچاق و مرزبانی دریایی ایفا کند.

البته کشتی کوچکی به نام شوش نیز همزمان با پرسپولیس به آلمانی ها سفارش داده شد که وظیفه اش تامین امنیت کارون بود .

نیروی دریایی در دوران پهلوی

در دوره رضا شاه نیز چند ناوچه به ایتالیا سفارش داده شد اما نیروی دریایی ایران در جنگ جهانی دوم علی رغم رشادت های افسران و درجه دارانی چون ناخدا بایندر نتوانست در برابر حملات متفقین کاری از پیش ببرد.با روی کار آمدن پهلوی دوم و عضویت در پیمان نظامی سنتو و پس از افزایش درآمدهای نفتی و نقشی که نیکسون در دکترین ۲ستونی اش به ایران داده بود ، نیروی دریایی سعی در تقویت جدی توان خود داشت و سفارش ساخت ناوهایی را به آمریکا ، فرانسه و بریتانیا و ... داد و نقش ژاندارم منطقه را به نیابت از غرب برعهده گرفت.

اما نکته مهم اینجا بود که تسلیحات دریایی خریداری شده در دوران محمدرضا شاه اولا در راستای رزم کلاسیک تعریف می شدند و دوما به طور صددرصدی ساخت خارج بودند.

نیروی دریایی راهبردی جمهوری اسلامی ایران 

با وقوع انقلاب اسلامی و در پی آن جنگ تحمیلی، نیروی دریایی ارتش اگرچه مجاهدت های بسیاری از خود بروز داد اما با توجه به کیفیت تسلیحاتش که  نقاط قوت و ضعف خاص خود را داشت نیاز به ایجاد یک نیروی دریایی با راهبرد جنگ نامتقارن در کشور احساس شد.

در همین راستا و احساس نیاز در نیروی دریایی ارتش و سپاه  دکترین جدیدی شکل گرفت که با استفاده از سلاح های ابتدایی و ابتکاری توانستند نتایج درخشانی را در برابر نیروی دریایی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ایالات متحده بگیرند و نوعی توازن میان کنش و واکنش طرفین به وجود آورند .

با اتمام جنگ تحمیلی، ایران سعی در رشد کمی و کیفی سریع نیروی دریایی خود نمود و هزاران قایق تندروی موشک انداز ، زیردریایی های کوچک و بزرگ ، موشک های کروز و بالستیک ضدکشتی ، قایق های پرنده و ناوچه هایی در کلاس های فریگیت ساخت.

اما از سال ۸۶ تحولی اساسی در ساختار رزم نیروی دریایی سپاه و ارتش رخ داد و تقسیم کاری بین طرفین شکل گرفت.

این تقسیم کار منجر به ورود نیروی دریایی راهبردی ارتش به جغرافیای دریای عمان و فراتر از آن گردید و سپاه نیز منحصرا خلیج فارس را در اختیار گرفت.

اما در سالهای اخیر استراتژی دریایی ایران در شاخاب پارسی از واقع گرایی تدافعی به تهاجمی تغییر پیدا کرده و جمهوری اسلامی رسما از حمله پیشگیرانه در واکنش به تهدیدات سخن میگوید .قدرت روزافزون نیروهای دریایی ایران در سالهای اخیر به حدی افزایش یافته که در طی تنش ها توانسته اند به طور موفق از پس تهدیدات به وجود آمده بربیایند. از موفقیت های ارتش در اقیانوس ها در مواجهه با تهدیدات دزدان دریایی و برقراری امنیت کشتیرانی جمهوری اسلامی گرفته تا به اسارت درآوردن نیروهای تکاور انگلیسی در سال ۸۶ و آمریکایی در سال ۹۴ و همچنین توقیف نفتکش انگلیسی در سال ۹۸ اشاره کرد .

به عبارت دیگر ایران به حدی قدرتمند شده است که توان درگیری یا نیروی دریایی سلطنتی بریتانیای عضو ناتو را در خود می بیند و پس توقیف کشتی استنا ایمپرو ، آزادی نفتکش خود را درقبال آن طلب می نماید.

همچنین در ماجرای ارسال نفتکش ها به ونزوئلا و عدم جرات آمریکا برای مقابله با آنها ثابت شد که توان دریایی ایران توانسته است نوعی بازدارندگی در برابر قدرت های بزرگ جهانی ایجاد نماید و امنیت دریانوردان خود را تامین‌کند.

یا در واکنش به توقیف پولهایش در کره جنوبی ، نفتکش چشم بادامی ها را متوقف کرده و به مدت ۳ ماه در کنترل خود می گیرد و کره ای ها را مجبور به کرنش می کند.

در واقع می توان گفت جمهوری اسلامی بعد از دوران هخامنشیان که نیروی دریایی بسیار قدرتمندی داشتند برای دومین بار در تاریخ ایران سرمایه گذاری گسترده ای را بر روی نظامیانش در دریا انجام داده که نتایج درخشان آن در سالهای اخیر نمایان گشته است.

نباید فراموش کرد آلفرد ماهان ژئواستراتژیست بزرگ آمریکایی در دکترین خود ، تسلط بر دریاها و بازرگانی آبی را عاملی بسیار  مهم و حیاتی در تحقق منافع ملی یک کشور می دانست و به نظر می رسد رهبران جمهوری اسلامی نیز بر اهمیت سیطره بر دریا جهت پیشبرد اهداف ملی کاملا واقف اند .