شاید اگر چهارسال پیش وقتی چهار کشور عربی تصمیم گرفتند با حمایت ترامپ قطر را در محاصره قرار دهند ،تقریبا  جز عده معدودی هیچ تحلیلگر وسیاست مداری باور نمی کرد امیر قطر بدون اجرای حتی یک درخواست آنها به عربستان سفر کند و سر میز اجلاس سران شورای همکاری کشورهای عرب حوزه خلیج فارس بنشیند، اما دیپلماسی زیرکانه و مقاومت دلیرانه قطری ها جواب داد و در نهایت چهارکشور محاصره کننده مجبور شدند در مقابل قطر سر تعظیم فرود آورند.

وقتی از "دیپلماسی زیرکانه" و "مقاومت دلیرانه" صحبت می شود، شاید برای برخی خیلی روشن نباشد که چرا این دو عبارت بطور همزمان در کنار هم  استفاده می گردد. اما بررسی شرایط قطر و کشورهای محاصره کننده در این دوران اهمیت این بحث را بیش از پیش روشن میسازد.

مشاهده کنار هم قرار گرفتن جبهه کشورهای محاصره کننده شاید برای خیلی از کشورها بسیار ترسناک جلوه میکند،اهم  منظور در کشورهای عربی است، و قطعا آنها را به  لرزه می افکند و شاید باور نکنند که اصلا ممکن است که کشور کوچکی مانند قطر بتواند در مقابل پر جمیعیت ترین کشور عربی (مصر) و ابرثروتمندترین کشورهای عربی (عربستان سعودی و امارات) و کشوری که به صورت تاریخی به سرزمین قطر طمع داشته (بحرین) با هم مقابله کند.

اما این امر اتفاق افتاد، مردم قطر یکپارچه پشت حکومت خود ایستادند و از سوی دیگر دیپلماسی قطری توانست با تقویت ارتباطات سیاسی خود با ایران ، ترکیه و پاکستان نوعی توازن قوا ایجاد کند.

اگر مردم قطر با تمام توان از حکومت خود حمایت نمی کردند قطعا قطر نمی توانست با این محاصره کنار بیاید.

قطر در کجای طرح صلح اعراب با ایران قرار دارد؟

البته حفظ ارتباطات قطر با ساختار سنتی حاکم در آمریکا در مقابل رئیس جمهوری وقت یعنی دونالد ترامپ هم نوعی  دیپلماسی بود که از چشم محاصره کنندگان دور ماند و همین ارتباطات قطر با ساختار سنتی حاکم در آمریکا موجب شد که علیرغم موافقت ضمنی رئیس جمهوری وقت یعنی دونالد ترامپ، ارتش آمریکا با هرگونه حمله نظامی از طرف محاصره کنندگان مخالفت کند.

در اجلاس اخیری که در شهر "علا" در عربستان سعودی برگزار شد ، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی تلاش کرد تا این اجلاس را به نحوی اجلاسی بر علیه ایران جلوه دهد تا حفظ آبرو کند و بتواند به شهروندان عرب بگوید دلیل پایان خصومت صوری با قطر فقط به خاطر داشتن یک دشمن بزرگتر است، اما شیخ تمیم امیر قطر از هرگونه اظهار نظری در این باره خودداری کرد تا دیپلماسی کشورش را پیش ببرد. به هر حال طرف مقابل مجبور بود به اقتدار دیپلماسی قطر تن بدهد.

نیک روشن است که شیخ تمیم به خوبی می دانست وی به عنوان یک فاتح وارد عربستان شده و چهار کشور دیگر به عنوان شکست خورده مجبور بودند حضور مقتدرانه وی را بپذیرند، چون قطر روی حمایت از ساختار سنتی آمریکا یا به قول معروف ریاست جمهوری جو بایدن سرمایه گذاری کرده بود در مقابل چهار کشور محاصره کننده که روی ساختار آمریکا به رهبری ترامپ سرمایه گذاری کرده بودند. با توجه به قطعی شدن نتیجه انتخابات چتر حمایتی ترامپ از چهار کشور محاصره کننده برداشته شد و دیگر شرایط مانند قبل نبود وچهار کشور محاصره کننده نتوانستند به سیاست های خود بر علیه قطر ادامه دهند.

نکته جالب اتخاذ سیاست های تقریبا  مشابه  با سیاست های ایران  طی دوره ترامپ است. یعنی مقاومت و دیپلماسی.

ایران با برقراری ارتباط با شرق و همچنین تقویت قدرت بازدارندگی نظامی خود توازن قوایی را ایجاد کرد که موجب حفظ تعادل قوا تا پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ گردد و حال آنکه دوره ریاست جمهوری ترامپ پایان یافته و افق کنار رفتن آن ابر سیاه هم نمایان گشته است.

علیرغم همه هیاهویی که صهیونیست ها و سعودی ها در خصوص شرکت در هر مذاکره آتی با ایران راه انداخته اند ،اما به خوبی می دانند طرف ایرانی فعلا در موضع قویتر است و طرف ایران، آمریکا است و ایران هیچ دلیلی نمی بیند که بخواهد اجازه دهد پای عربستان سعودی و اسرائیل به میز گفتگو هایش با آمریکا باز شود و اصرار اروپایی ها به حمایت از خواسته اسرائیل و عربستان هم در نهایت می تواند منجر به آن شود که ایران با رعایت برخی ملاحظات بصورت مستقیم با آمریکایی ها رودررو به گفتگو بنشیند و حتی اروپایی ها را هم دیگر بعنوان محلی از اعراب به رسمیت نشناسد، امری که خود اروپایی ها هم قطعا  نگران آن هستند.

  سخنان شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر امور خارجه قطر دارای نکات مهمی  بود، وی در سخنان اخیر خود به دو نکته اشاره کرد میانجی گری میان ایران و آمریکا و میانجی گری میان ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس.

وی همچنین اظهار داشت که عموم کشورهای عرب حوزه خلیج فارس خواهان مذاکره و گفتگو با ایران هستند.

چند نکته بسیار پر اهمیت

 * نخست اینکه طبق همان گفتمان پیشین  طرف ایرانی ، هرگونه گفتگو با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس باید جدا از گفتگو های هسته ای باشد چون این دو ماجرا هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند.

 * دوم اینکه زمینه انتقال پیغام ها میان ایران و آمریکا از کانال قطر که امروزه این کشور با هر دوطرف روابط دیپلماتیک مناسبی دارد فراهم است.

* سوم اینکه اکثریت کشورهای عرب حوزه خلیج فارس خواهان گفتگو با ایران می باشند، در این راستا روشن است که قطر، کویت ، عمان و حتی امارات متحده  عربی خواهان گفتگو با ایران هستند و در عربستان هم دوگانگی اینکه آیا با ایران پای میز گفتگو بنشینند یا نه وجود دارد، شاید هم محمد بن سلمان در سفر اخیر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی چنین چیزی را از او خواسته تا دریابد آیا قطر می تواند این نقش را بازی کند یا خیر.و این یعنی فروپاشیدن ائتلاف سابق دشمن با ایران.

* چهارم اینکه کشورهای عرب خلیج فارس نباید دیگر بر قطع روابط قطر با ایران اصرار کنند چون بنا است که قطر به عنوان میانجی وارد میدان شود و با این شرایط میانجی باید با طرفین رابطه صمیمی داشته باشد، سیاستی که معمولا شیخ صباح الاحمد الصباح امیر سابق کویت همیشه اتخاذ می کرد تا روابط کشورش را با همه در یک سطح مطلوب حفظ کرده و کویت را وارد جریان درگیری های بزرگان منطقه نکند.

به این صورت و با توجه به شرایط موجود بین المللی می توان گفت منطق حکم می کند که کشورهای عرب حوزه خلیج فارس دیر یا زود تلاش کنند اختلافات خود با ایران را پای میز مذاکره حل و فصل کنند و با توجه به اینکه ایران هم از این جریان استقبال کرده امید آن می رود که همسایگان دیرینه دو طرف خلیج فارس بتوانند برای حل مشکلات خود راهکارهای دیپلماتیک را انتخاب کنند. نباید فراموش کرد اروپایی ها  در دو جنگ جهانی با یکدیگر درگیر شدند اما امروز در چهار چوب اتحادیه اروپا با یکدیگر در حال تعامل و هم افزایی در راستای منافع مشترک هستند. پس چرا کشورهای منطقه خاورمیانه نتوانند روی مشترکات با هم به اجماع برسند و نه فقط اختلافات درونی را حل و فصل کنند بلکه دیگر بحران های منطقه ای را نیز خاتمه دهند.

به هر حال ایرانی ها و عرب ها قرن ها است که در کنار هم زندگی می کنند و قرن های دیگر هم قرار است همسایه بمانند، از این رو عقل سلیم حکم میکند که به نقشه راهی برای یک توافق استراتژیک بدون حضور بیگانگان دست یافته و آینده خود را قربانی اختلافاتی نکنند که به هیچ وجه حل و فصل نمی شوند، همانگونه که وزیر خارجه قطر هم گفت به دنبال اشتراکات و چیزهایی که آنها را به هم نزدیک می کند بروند،موضوعی که بارها سران دستگاه دیپلماسی ایران صراحتا به آن اذعان نموده اند .

در این بین برخی تحلیل ها  از کوچ تمرکز قدرت وسیاست های ایالات متحده از خاورمیانه به شرق آسیا برای  نیل به  آنچه مهار پیشروی های  گسترده چین در سطوح مختلف تعبیر شده خبر میدهند.

فارق از هر گونه تایید صحت و سقم  این موضوع  با فرض به وقوع پیوستن این اتفاق، روند رسیدن به یک توافق منطقه ای جهت مهیاسازی خروج آمریکا از منطقه  تسریع می گردد.البته باید بیان داشت، تشریح  اتفاق مفروض در این مجال نگنجیده و بررسی و موشکافی دقیق پیرامون آن امری ضروری است. 

البته در پایان نباید فراموش کرد قطعا اسرائیلی ها از چنین نزدیکی ای بسیار ناراحت خواهند بود چون همه تلاشهایشان برای ایجاد جبهه ای منطقه ای بر علیه ایران ناکام خواهد ماند و قطعا آنها تلاش خواهند کرد جلوی چنین اتفاقی را بگیرند.

حال باید دید که  کشورهای منطقه،تا کجا حاضر خواهند بود در راستای ثبات و پیشرفت منطقه که  منافع ملت هایشان بدان گره خورده است، گام بردارند.