به گزارش گروه تحلیل و آینده پژوهی پایگاه خبری تحلیلی ایران زمین، اهمیت راهها و طرق مواصلاتی در زندگی اجتماعی بشر و توسعه فرهنگی و اقتصادی امری بدیهی به شمار می آید و این اهمیت چنان جایگاهی دارد که حتی مطمح نظر برخی اندیشمندان و اصحاب فلسفه سیاسی نیز قرار گرفته است. بر همین منوال، نگارنده نیز قائل به وجود ارتباط وثیقی فی مابین عدم توسعه طرق مواصلاتی برخوردار از کیفیت قابل قبول  با نهادینه شدن استبداد و خودکامگی در یک جامعه سیاسی است. باری، توسعه راه‌های کشور می‌تواند به رونق و ارتقاء وضعیت اقتصادی، فرهنگی و موضوعات اجتماعی و امنیتی نیز، کمک شایانی کند. 

از آنجایی که موقعیت ژئوپولتیک و جغرافیای کم نظیر کشور ایران، به صورت بالقوه آن را به یکی از استثنایی ترین نقاط حساس جهان تبدیل کرده، باید دید این قوه تا چه میزان به فعل بدل شده است.

در این زمینه، عدم وجود سیاست های کلان منسجم در توسعه طرق مواصلاتی و مغفول ماندن ظرفیت های دیپلماسی منطقه ای در فعال سازی این قوه، از طریق اتمیزه شدن سیاست خارجی کشور در برخی مقاطع دهه اخیر، به وضوح قابل مشاهده است و سبب محروم ماندن نسبی کشور از ظرفیت توسعه اقتصادی و اجتماعی ناشی از میزبانی مسیرها و شاهراه های ارتباطی می شود. هرچند، این سخن به معنی نادیده گرفتن رشد چشمگیر در برخی زمینه های مربوطه نیست. باید توجه داشت که  عملی شدن تاکیدات سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، در گرو توسعه مسیرهای ترانزیتی و تجاری کشور خواهد بود. 

با این مقدمه، ذکر چند نکته مفید به نظر می رسد:

1) با عنایت به قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در چهارراه ترانزیتی خاص و امکان جمع نمودن همزمان «کوتاه ساختن مسیر» دسترسی از خاور دور به اروپا و «سهولت مسیر» و ایضا قرابت های جغرافیایی و بعضاً سیاسی با کشورهایی نظیر چین، هند و پاکستان، فرصتی بسیار مناسب در اختیار جمهوری اسلامی است تا از طریق پیوند زدن و گره ساختن منافع اقتصادی و ترانزیتی چند کشور به خود، در عرصه سیاست خارجی پیشروی بیشتری نموده و با فعلیت بخشیدن به ظرفیت های بالقوه اقتصادی و مواصلاتی خویش، پای بر گلوی اقتصادهای بزرگ معارض، بفشرد و با تقویت تاب آوری اقتصادی خویش از طریق منافع ناشی از مسیرهای ترانزیتی و همچنین گره ساختن منافع اقتصادهای بزرگ دنیا به خود، عملاً امکان اثر بخشی تحریم های اقتصادی بر کشور را خنثی سازد.

2) یکی از مهمترین مسیرهای ترانزیتی و کریدورهای تجاری که در سالیان اخیر مورد توجه قرار گرفت، کریدور چین به اروپاست که در واقع تلاش جمهوری خلق چین برای اتصال محور ترانزیتی مستقیم به اروپا و به نوعی «احیای جاده ابریشم» بود. در حالی که انتظار می رفت جمهوری اسلامی ایران میزبان این مسیر ریلی قرار بگیرد به دلایل متعددی یکی دیگر از رقبای منطقه ای، یعنی ترکیه، جایگزین ایران گردید. به گواه ناظران، بندر چابهار از ابتدا برای کشور چین جذابیت داشت و قرار بود در مبادلات اقتصادی، کشور چین از ایران عبور کند.

زیرا برای عبور دریایی، به سبب تسلط آمریکا و متحدانش بر مسیرهای جایگزین نظیر تنگه مالاکا، رغبت چین به ایجاد مسیر جدید از طریق چابهار است.

 3) علی الظاهر، در دوره هایی، اقداماتی جهت سپردن اپراتوری و تجهیز بندر چابهار و توسعه زیرساخت های آن به چین، به عمل آمده بود تا با عنایت به نزدیکی به بندر گوادر پاکستان و وجود مزایای متعددی نظیر دریافت سرمایه، تکمیل راه، پالایشگاه و تاسیسات پاکستان نیز بهره خود را از این مسیر ترانزیت ببرد. اما به نظر می رسد کشتیبان را سیاستی دگر آمده است و با عنایت به اختلافات با پاکستان در مساله افغانستان، ترجیح این شده است تا با سپردن چابهار به هندوستان و سپس اتصال آن به افغانستان، این چنین مساله ورود چین با هند عوض شود و توسعه چابهار نیز، همزمان به مدیریت مسایل احتمالی با پاکستان در افغانستان، مرتبط گردد.

هرچند، به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، اخیرا تعلل هند در سرمایه گذاری راه آهن زاهدان – چابهار، که به بهانه هراس از عواقب احتمالی تحریم های اآمریکا علیه ایران صورت گرفته،  انتقادات فراوانی را برانگیخت و زمزمه هایی مبنی بر اتمام فرصت طلایی هند به میان آمد و نسیم  چرخش مجدد به سمت چین در فضای رقایت تجاری آن منطقه وزیدن گرفته است.

علی ایحال، احتمالا ترجیحات این چنینی سبب جایگزینی ترکیه با ایران و نقشه نوین راه ابریشم شده است. باید توجه داشت که مسایل متعدی در مرزهای شرقی ایران وجود دارد که توسعه مسیرهای مواصلاتی تجاری از طریق توسعه پروژه های محلی، رونق اقتصادی و تقویت امنیت، می تواند حلال آن باشد و برای همیشه جمهوری اسلامی ایران را از این چالش، رها سازد. لکن مدیریت مسایل فی مابین با پاکستان و ایجاد موازنه بین آن کشور با هند در فضای رقابت تجاری شرق و شبه قاره با ایران و همچنین بحران صلح در افغانستان، توسعه شرق ایران و حل چالش های مرتبط با آن را با صعوبت مواجه می سازد.