اردیبهشت 97، زمانی که ترامپ از طوفان تحریم های جدید علیه ایران و خروج آمریکا از برجام خبر می داد، کمتر کسی پیش بینی می کرد جمهوری اسلامی ایران بتواند در برابر این حمله تاب بیاورد. با این حال یکسال و نیم پس از این رویداد، ایران نه تنها توانسته در برابر پیامدهای این رویداد مخوف مقاومت کند بلکه شواهد امر حاکی از موفقیت ایرانیان برای مدیریت و گذار از پیامدهای این تحریم بی سابقه است.
پس از اعلام خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 97 به فاصله کوتاهی برخی از مقامات آمریکایی از وقوع تابستانی داغ همراه با اوج گیری اعتراض های مردمی خبر دادند. حتی برخی مقامات همچون جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا پا را فراتر نهاده و به صراحت اعلام کردند جمهوری اسلامی ایران جشن چهل سالگی خود در بهمن 97 را نخواهد دید.

خیلی زود پیامدهای این تصمیم ترامپ در اقتصاد ایران آشکار شد و نگرانی از عدم دسترسی ایران به درآمدهای نفتی موجب شد تا با اوج گرفتن قیمت ارزهای خارجی، قیمت همه اقلام ضروری و مایحتاج مردم چند برابر شود.

بر اساس محاسبات اندیشکده های غربی، بالا رفتن قیمت ها و کاهش قدرت خرید آنها، نارضایتی عمومی از حکومت را بالا برده و نهایتا با افزایش اعتراض های خیابانی و ناامنی، شرایط لازم برای فعالیت خرابکارانه گروه های معاند و تروریستی فراهم می شد.
تقریبا همین اتفاق هم افتاد و با جریان سازی ها و تحریک عناصر خارجی و بی تدبیری برخی عوامل داخلی، اعتراضات گسترده ای به ویژه در بدنه جامعه کارگری کشور به راه افتاد که به لحاظ روش طرح مطالبات درخواستی و وسعت اعتراض ها در چند دهه اخیر کم سابقه بود.  

خرید نفت ایران

برآورد مقامات غربی این بود که این اعتراض ها مقامات ایران را وادار خواهد کرد تا با تسلیم در برابر شروط دوازده‌گانه پمپئو، موافقت خود را با دور جدید مذاکره با آمریکا اعلام کند. این موضوع به ویژه از آن جهت حائز اهمیت بود که با لغو معافیت چند کشور محدود برای خرید نفت ایران و تلاش واشنگتن برای به صفر رساندن درآمدهای نفتی، جمهوری اسلامی ایران با دشوارترین بحران تاریخ خود پس از جنگ تحمیلی مواجه شد.
با این حال بر خلاف محاسبات مراکز آمریکایی و غربی، مقام معظم رهبری به صراحت با رد هر گونه احتمال مذاکره با مقامات آمریکایی، به ویژه با دولت فعلی این کشور، بر پایبندی جمهوری اسلامی ایران ایران به اصول و منافع خود تاکید داشتند. پس از آن مقامات ایرانی هشدار دادند که چنانچه نتوانند نفتی بفروشند تعهدی در قبال حفظ امنیت مسیرهای انتقال نفت در تنگه هرمز و دیگر مناطق نخواهند داشت. در ادامه نیز مشخص شد به رغم تحریم ها و نظارت های سخت گیرانه آمریکا، ایران راه های جدیدی را برای فروش نفت خود در پیش گرفته است که مقاومت در برابر فشار تحریم ها را افزایش می دهد. 

خبرگزاری رویترز در گزارش جدید خود تصریح می کند که با وجود تحریم‌ها، صدور مشتقات نفتی از ایران افزایش یافته و به 500 میلیون دلار در ماه رسیده است. نکته جالب اینکه برخلاف نفت خام که متقاضیان آن اغلب پالایشگاه ها هستند، خریداران مشتقات نفتی طیف وسیعی از واحدهای کوچک و بزرگ هستند که شناسایی آنها برای آمریکا بسیار دشوار است.
صادرات بنزین به کشورهای همسایه نیز عرصه جدیدی است که به نظر می رسد می تواند بخشی از کسری کاهش درآمدهای نفتی را جبران کند. ایران که تا همین اواخر وارد کننده بنزین بود، به دلیل سرمایه گذاری های عظیمی که این حوزه به ویژه در پروژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس انجام داده است موفق شد در تولید این محصول استراتژیک به خودکفایی برسد و علاوه بر نیاز خود، بخشی از تولید مازاد خود را در قالب تهاتر یا دریافت ارزهای محلی به کشورهای اطراف صادر کند.

فشار تحریم ها

به هر سو موارد فوق موید آن است که به رغم تلاش های آمریکا برای به صفر رساندن درآمدهای نفتی و در ادامه سوار شدن بر موج اعتراضات مردمی در ایران شکست خورده است و به رغم همه محدودیت ها ایران توانسته است به تدریج فشار ناشی از تحریم ها را مدیریت و راهی برای برون رفت از آن بیابد. همچنین بر خلاف برآوردهای مراکز آمریکایی، اگرچه فشار تحریم ها به شدت بر زندگی مردم به ویژه اقشار متوسط و فرودست تاثیر گذاشته و آنها از این بابت معترض هستند، اما این نارضایتی ها، شکل گیری اعتراضات خیابانی گسترده و یا اقدامات خرابکارانه مردم عیله دولت را در پی نداشته است.
جالب آنکه مرور شواهد میدانی و همچنین گزارش های ارزیابی و پیش بینی مراکزی همچون بانک جهانی موید آن است که ایران شوک ناشی از تحریم ها را با موفقیت پشت سر گذاشته و با ادامه ثبات نسبی در کشور، نه تنها سال آینده از رکود خارج خواهد شد بلکه رشد اقتصادی مثبتی هم رقم خواهد زد.
به اذعان مراکز غربی مادامیکه ایران بتواند مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم ها را مدیریت کند، و اطمینان داشته باشد که از این منظر تهدیدی جدی متوجه ثبات و امنیتش نیست، تن به مذاکره با آمریکا نخواهد داد و جایگاه گروه‌های مخالف مذاکره را تقویت خواهد کرد. از سوی دیگر با برخورد قاطعانه ایران در سرنگونی پهباد آمریکایی و کشتی انگلیسی، نگرانی از پیامدهای رویارویی نظامی با ایران موجب شده تا کنشگران غربی رویکرد محتاطانه‌ای در مقابل ایران در پیش بگیرند و از تشدید تنش پرهیز کنند.

به همین دلیل با کمرنگ شدن احتمال تقابل نظامی ایران و آمریکا، و همچنین چشم انداز مبهم احتمال مذاکره، به نظر می رسد سیاست اعمال فشار بر ایران شکست خورده است.

بر همین اساس روزنامه واشگتن پست در مقاله ای در تاریخ هشتم شهریور تصریح کرد که بر خلاف پیش بینی ها سیاست های ترامپ علیه ایران، بیش از آنکه به انزوای ایران بیانجامد، انزوای آمریکا را در پی داشته است و اصولاً فشار حداکثری علیه ایران اشتباه است و با تحریم نمی شود ایران را وادار به مذاکره کرد.
نکته دیگر اینکه خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم ها علیه ایران بیش از آنکه به تضعیف اقتدار حاکمیت ایران منجر شود، تقویت انسجام داخلی کشور را در پی داشته است و اکنون اغلب گروه های سیاسی و اجتماعی با بی اعتمادی به ادعاهای آمریکا و غرب، نسخه پیشرفت خود را در کاهش وابستگی به خارج و پیگیری اصول اقتصاد مقاومتی دنبال می کنند.

نویسنده : سید عبدالمجید زواری