در سال ۲۰۰۳، در فرانسه پانزده هزار نفر در اثر گرمازدگی جان خودشان را از دست دادند در حالی که دمای هوا حداکثر ۴۴ درجه سانتی‌گراد بود اما در مناطق گرمسیری ایران، دمای هوا گاهی به ۶۰ درجه سانتی‌گراد هم می‌ر سد ولی کسی در اثر گرما جانش را از دست نمی دهد.حداکثر دمای هوای لندن ۲۴ درجه و حداکثر دمای هوای پاریس ۲۷ درجه سانتی‌گراد بود ولی دمای اهواز به ۴۷ درجه سانتی‌گراد همچنین دمای قلعه‌گنج، شهری در جنوب استان کرمان، به بالای ۵۰ درجه سانتی‌گراد هم رسید است ولی گرما موجب مرگ کسی در این دو شهر جنوبی ایران نشد.مردم مناطق کویری و جنوبی ایران چگونه از گرما فرار می کنند و مقابل گرما مقاوم می کنند؟ چرا گرم‌شدن هوا ، در شهرهای پیشرفته اروپایی زندگی مردم را دشوار می کند و حتی مرگ‌آفرین است ولی در شهرهای نه چندان پیشرفته مناطق گرمسیری ایران چنین وضعی وجود ندارد؟ در این مطلب به بررسی راهکارهای این موضوع می پردازیم.

در آغوش آب و فرار از گرمای شدید

شنا کردن و آب تنی، یکی از راه‌های فرار مردم اروپا از گرمای شدید است. در بسیاری از شهرهای جنوبی ایران هم، مردم برای مقابله با گرما، تنی به آب می‌زنند. مردم در جوی آب یا رودخانه ها آب‌تنی می‌کنند. آب‌تنی در جنوب ایران بسیار رایج است و به همین دلیل غرق‌شدگی هم در این منطقه فراوان است. شنا در رودخانه‌های کارون و مارون و دز، از راه‌گریزهای مردم در برابر گرماست. همچنین در خوزستان و سایر شهر های جنوبی گاومیش زیاد است و گاومیش‌ها طبعشان گرم است و باید روزی حداقل دو سه بار وارد رودخانه شوند تا خنک شوند. بومی‌ها هم سوار بر گاومیش‌ها وارد آب خنک می‌شوند و از گرما فرار می کنند.

زندگی شبانه راه حلی جالب توجه برای مقابله با گرما :

این روز ها بحث زیست شبانه مطرح شد که با مخالفت پلیس و برخی از مقامات دولت مواجه شده، ولی زندگی شبانه یکی از روش های اصلی مردم مناطق گرمسیر ایران برای فرار از گرماست. در شهرهایی نظیر اهواز و بندرعباس، که دما و رطوبت هوا در طول روز آزاردهنده است، اکثر مردم در طول روز، تا وقتی که مجبور نباشند، از خانه خارج نمی‌شوند. حتی ادارات هم خودشان را با این شرایط تطبیق می‌دهند. ادارات از ساعت ۷ صبح تا ۱۲ ظهر کار می‌کنند و بعد تعطیل می‌شوند و دوباره از ۴ یا ۵ عصر دو سه ساعت دایرند. زندگی تا حد زیادی شبانه است. در کشورهای عربی منطقه خاورمیانه هم زندگی شبانه رایج است. این یعنی تطبیق زندگی با آب و هوای گرم

کوچ و ییلاق نشینی، سنت مردمان ایران

کوچ و ییلاق‌نشینی، از قدیم‌الایام یکی از روش های گرماگریزی در ایران بوده است. ییلاق‌نشینی بیشتر در میان عشایر ایران معمول است ،این امر در میان مردم شهرها نیز هنوز متداول است. در هر حال ییلاق‌نشینی درازمدت، با ملزومات زندگی مدرن سازگار نیست و اکثر شهرنشینانی که برای رهایی از گرما به مناطق ییلاقی ایران می‌روند، نمی‌توانند بیش از چند ساعت یا حداکثر یکی دو روز آخر هفته را در این مناطق سر کنند.

گرماگریزی تکنولوژیک یا تطبیق بیولوژیک؟

در حالی که در پیشرفته‌ترین شهرهای اروپایی، اکثر مردم در خانه‌هایشان کولر یا وسایل سرمایشی ندارند، در روستاهای دورافتاده و محروم مناطق کویری و گرمسیر ایران، کمتر خانه‌ای را می‌توان پیدا کرد که بی‌کولر باشد.در مناطق جنوبی ایران، چه فقیر و چه ثروتمند، در خانه‌هایشان کولر اسپیلت یا وسایل سرمایشی دیگر دارند. مردم خود را با شرایط اکولوژیکی گرمسیری جنوب ایران، تطبیق داده‌اند. اما در عوض مردم اروپا طی سال‌های متمادی با گرمای چندانی مواجه نبوده‌اند که بخواهند از تکنولوژی برای رهایی از گرما استفاده کنند.

میانگین درازمدت دمای لندن هیچ وقت از ۲۴ درجه بالاتر نمی‌رفت که مردم بخواهند از وسایل سرمایشی استفاده کنند.

یعنی سبک زندگی‌ مردم اروپا با میانگین درازمدت دما و بارش شهرهایشان تنظیم شده. به همین دلیل وقتی دمای شهرهای اروپایی ناگهان بالا می رود، ساختار زندگی‌ مردم به هم می‌ریزد. در حالی که دمای ۳۹ درجه در اهواز و بسیاری از شهرهای گرمسیر ایران، دمایی است که مردم در درازمدت با آن مواجه بوده‌اند و توانسته‌اند خودشان را با آن تطبیق دهند. 

مقاومت در برابر گرما، هم مانند خیلی از پدیده‌های زیستی دیگر، تا حدی مشمول تبیین‌های بیولوژیکیمی‌شود که یکی از موارد مهم است. در مناطق استوایی که هوا گرم و مرطوب است و مردم در طول سال با شرجی ۹۰ درصد مواجه‌اند، تطبیق بیولوژیک نقش مهمی در ادامه حیات و امکان‌پذیر شدن زندگی روزمره دارد. یعنی فقط بحث سبک زندگی مطرح نیست. همنواخت شدن و طاقت زیستی هم در کار است.