به گزارش ایران زمین، عدم مذاکره روحانی با ترامپ در حاشیه اجلاس عمومی سازمان ملل همچنان حاشیه‌هایی را به همراه دارد. محور این حاشیه‌ها حکایت از آن دارد که دولت روحانی به عنوان تنها دولتی که توانست مذاکرات مستقیم را به صورت رسمی انجام داده و در نهایت به هدفی همچون برجام دست پیدا کند، چطور این بار برای حفظ و اجرای کامل برجام دست به کار نشد. آن هم در شرایطی که امانوئل مکرون رییس‌جمهوری فرانسه واسطه این مذاکرات شد و در حاشیه اجلاس عمومی حسن روحانی با اعضای 1+5 جز آمریکا دیدار داشت. منتقدان این اتفاق اعتقاد دارند که مذاکره روحانی با ترامپ  این امکان آن را فراهم می‌کرد که برجام یا وضعیت تحریم‌ها در یک شرایط متفاوت‌تری دنبال شود ولی موافقان شرط احتیاط و حفظ مواضع رسمی را توجیه اصلی تصمیم روحانی و فراتر از آن تهران عنوان می‌کنند.

همه قصور با ترامپ است

محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه کشورمان در توضیحی نسبت به اینکه چرا دیدار روحانی و ترامپ در حاشیه اجلاس عمومی سازمان ملل رخ نداده، همه تقصیرها را متوجه ترامپ می‌کند. او اگرچه به پیام‌های چندباره ترامپ اذعان دارد ولی در عین حال معتقد است که ادبیات و لحن و همچنین اصرار او بر عدم لغو تحریم‌های ضدایرانی مهمترین موانع مذاکره و دیدار بوده است.

ظریف با تاکید بر این جمله که ترامپ کار را برای انجام مذاکره و دیدار سخت و سخت‌تر کرده است، یادآور شد که « تا زمانی که آمریکایی‌ها نشان ندهند که برای امضای خود احترام قائلند، هیچ دلیلی برای مذاکره وجود ندارد». البته ظریف در نهایت نیز به این نکته رفتار محتاطانه و محافظه‌کارانه دولت روحانی در عدم دیدار و مذاکره با ترامپ اشاره کرده و گفته است که « اگر دیداری شکست‌خورده با رئیس‌جمهور ترامپ می‌داشتیم، در آن صورت این بر اقتصاد ما اثر منفی می‌گذاشت».

آمریکا در حرف و عمل تناقض دارد

علی ربیعی سخنگوی دولت نیز در گفتاری مشابه با وزیر امور خارجه مقصر اصلی عدم مذاکره ایران و آمریکا را ترامپ دانسته است. سخنگوی دولت در نشست هفتگی خودش با خبرنگاران گفته که هرچند آمریکا برای مذاکره اشتیاق نشان داده و آنان باید اول از هرچیزی بی‌اعتمادی ما نسبت به خودشان را رفع کنند؛ موضوعی که نقطه اوج آن در اتفاقات اخیر را ربیعی خروج ترامپ از برجام توصیف می‌کند. به قول ربیعی، آمریکا در حرف و عمل تناقض داد.

او همچنین مانند ظریف بحث تشدید تحریم‌ها در دوران ترامپ را پیش کشیده و در عین حال بر این مساله اشاره دارد که این موضوع نشان دهنده آن بوده که آمریکایی‌ها با واقعیات ایران رو به رو نشده و هنوز نفهمیده‌اند که تحریم‌ها اثری بر ایران ندارد. البته ایران به برجام ادامه می‌دهد و امید است که روزی هم آمریکایی‌ها تعقل کنند و هم اروپایی‌ها به تعهدات خودشان عمل کنند.

قرار نبود فتح الفتوحی رخ بدهد

چهره‌های سیاسی اصلاح‌طلب و نزدیک به دولت نیز مانند اعضای کابینه از مواضع روحانی در سازمان ملل حمایت کرده‌اند. از جمله غلامحسین کرباسچی دبیرکل حزب کارگزاران بحث دیدار سران 1+5 با ایران را پیش کشیده و گفته که « بخش عمده ای از این درخواست ها به منظور رایزنی برای حل و فصل مشکلات میان ایران و آمریکا صورت گرفت که آن هم آقای روحانی به هر دلیلی مصلحت ندید که در چنین شرایطی مذاکره کند». او این توضیح را نیز اضافه کرد که « توقعاتی که از سفر آقای روحانی فتح الفتوحی برای ایران حاصل شود، غیر معقول بود. چرا که سفر رئیس جمهور به چنین مجمعی طبق روال گذشته  و کاملا عادی بود. بالاخره در همین حد که رئیس جمهور حرفهایی معقول و منطقی زد، کافیست. اینکه مجموع سیاست های بین المللی و سیاست داخلی ایران ایجاب نمی کند که مسائل ایران با آمریکا و اروپا به طور کامل برطرف شود، بحث دیگری است.»

آذر منصور عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت نیز عدم دیدار روحانی و ترامپ را یک تصمیم هشومندانه از جانب دولت روحانی برشمرده است. او با تاکید بر این مساله که حق ایران است که مبنای مذاکره مجدد را حفظ و اجرای توافق قبلی بداند، گفته است:«روشن کردن این پیام ایران که وقتی توافقنامه ای که پس از ۲۲ ماه مذاکره بدست آمده با یکجانبه گرایی توسط آمریکا کنار گذاشته می شود، از کجا معلوم به توافق جدیدی ولو با پذیرش مذاکره مجدد، پشت پا نزنند، ثابت کرد که مخالف مذاکره نیست، اما در مذاکره ای که نتیجه آن برد - باخت باشد شرکت نمی کند».

چرا برجام حفظ نشد؟

اما فارغ از همه این مباحث همچنان این سوال به قوت خود باقی است که چرا برجام حفظ نشد. برجام که پیشتر حامیان قابل توجهی در کشور داشت و اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان تمام قد از آن حمایت می‌کردند، چگونه در نهایت به خروج ترامپ و تشدید تحریم‌های یک طرفه آمریکا رسید؟ مخالفان برجام که پیشتر خودشان را با کلید واژه دلواپسان در جامعه مطرح کرده بودند، دلیل عمده این شکست را عوامل خارجی و در راس آن آمریکا می‌دانند و اساس بر همین اساس نیز از همان ابتدا خواستار آن بودند که ایران وارد هیچ توافق دو جانبه یا چندجانبه، مستقیم یا غیرمستقیم با آمریکایی‌ها نشود. آنان حتی امروز نیز اعتقاد دارند که آمریکایی‌ها عامل ناکام‌ماندن برجام هستند و علی رغم همین ادبیات مشترک با مواضع امروزی دولت، پاستورنشینان را نیز به سبب عقد برجام با آمریکایی‌ها ملامت می‌کنند.

دسته دوم که حامیان دولت هستند و دولت را منزه از مواضع اشتباه در مسیر اقدامات دیپلماتیک می‌دانند، تحریکات گروه‌ها و جریانات داخلی و خارجی را در این مساله دخیل کرده و آنان را مقصر می‌دانند. ایده‌ای که بعضا می‌توان با عنوان «تئوری توطئه» دنبال کرد؛ اینکه همه اتفاقات به خوبی در حال پیشرفت بود ولی لاجرم تحرکات گروه‌های داخلی و افراطیون خارجی سبب شد تا برجام به بن‌بست برسد.

ولی واقعیت ماجرا آن است که نه گروه‌های افراطی سیاسی و نه آمریکا به تنهایی مقصران این اتفاقات نیست. یکی از مهمترین ایده‌هایی که در دوران منتهی به عقد برجام بارها و بارها از سوی اقتصاددانان گوشزد شد، این بود که ایران می‌تواند با عقد توافق‌نامه‌ها و همکاری‌های بزرگ و کلان اقتصادی هزینه لغو برجام را چه برای گروه‌های افراطی داخلی و چه آمریکایی‌ها بالا ببرد؛ اتفاقی که با توجه به کارنامه اقتصادی ترامپ نیز قابل توجیه بود.

 

برجام اگرچه موضوعیت و ماهیت سیاسی در کشور ما پیدا کرده بود ولی عملا یک اتفاق ویژه و مهم بین‌المللی در حوزه اقتصادی بود و رفع تحریم‌های ضدایرانی مهمترین بند اقتصادی آن محسوب می‌شد

 

 

عقد قراردادهای همکاری با اروپا و حتی کشورهای منطقه عملا می‌توانست مسبب ایجاد منافع مالی گسترده برای کشورهای خاورمیانه و اروپا و چه بسا آمریکایی شود و همین مساله منافع سیاسی را به حاشیه براند. همچنان که در حوزه مباحث نفتی ترامپ مجبور شد که تا چندین و چند ماه تصمیمات سیاسی و ضدایرانی خود را به خاطر منافع متحدان جهانی خودش به تعویق بیاندازد.

بنابراین واقعیت آن است که برجام اگرچه موضوعیت و ماهیت سیاسی در کشور ما پیدا کرده بود ولی عملا یک اتفاق ویژه و مهم بین‌المللی در حوزه اقتصادی بود و رفع تحریم‌های ضدایرانی مهمترین بند اقتصادی آن محسوب می‌شد که متاسفانه این دوران در بهترین شرایط خود محدود به بازپس‌گیری برخی مطالبات مالی ایران از بازارهای جهانی شد که بعد از مدتی این جریان نیز به دلیل آنکه ایران نتوانست بسته خدماتی اقتصادی و شرایط ویژه همکاری تجاری به بازارهای جهانی ارایه کند، بلااستفاده ماند.

واقعیت آن است که برجام حتی خیلی زودتر از آنکه ترامپ از آن خارج شود، تمام شده بود. کمااینکه خروج آمریکا از برجام به مراتب آثار بیشتر نسبت به عقد برجام در فضای کشور داشت و این نشان دهنده آن بود که برجام نه زیرساخت اجرایی در کشور داشت و نه توانست فضایی برای زیرساخت‌های اقتصادی کشور در آینده فراهم کند.